Beneficjenci oraz instytucje realizujące program Fundusze Europejskie dla Mazowsza 2021-2027 (FEM 2021-2027), zgodnie z postanowieniami Umowy Partnerstwa na lata 2021-2027, zobowiązani są do przestrzegania horyzontalnych zasad równościowych:
- zasady równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami,
- zasady równości kobiet i mężczyzn.
Oprócz horyzontalnych zasad równościowych w systemie wdrażania funduszy europejskich obowiązują również horyzontalne warunki podstawowe, które FEM 2021 -2027 musi spełniać przez cały okres jego realizacji. Te warunki to:
- warunek skutecznego stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (KPP),
- warunek wdrożenia i stosowania Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON).
Instytucje zaangażowane w realizację programu FEM 2021-2027 mają obowiązek przestrzegania postanowień KPP oraz KPON na każdym etapie i w każdym procesie realizacji FEM 2021-2027, czyli podczas przygotowywania, wdrażania, monitorowania, sprawozdawczości, ewaluacji, informacji i promocji oraz kontroli programu.
Beneficjenci zobowiązani są do przestrzegania postanowień KPP i KPON w trakcie realizacji swoich projektów.
Czym jest Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (KPP) i jakie prawa gwarantuje?
Karta praw podstawowych UE to zbiór podstawowych praw człowieka, gwarantowanych prawem państw członkowskich Unii Europejskiej. Tych praw muszą przestrzegać instytucje, organy i agencje UE oraz państwa członkowskie, gdy stosują prawo unijne. Po raz pierwszy Kartę przyjęli i podpisali premierzy rządów wszystkich państw UE oraz ogłosili ją przewodniczący instytucji UE: Parlamentu Europejskiego, Komisji i Rady 7 grudnia 2000 r. w Nicei. Moc wiążącą Karcie nadał Traktat Lizboński z 13 grudnia 2007 roku, który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r. Karta ma taką samą moc prawną jak traktaty Unii Europejskiej.
Karta praw podstawowych UE wymienia uniwersalne prawa obywateli Unii Europejskiej, które odnoszą się do sześciu obszarów:
- Godność: godność człowieka, prawo do życia, prawo człowieka do integralności, zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej;
- Wolności: prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego, ochrona danych osobowych, prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny, wolność myśli, sumienia i religii, wolność wypowiedzi i informacji, wolność zgromadzania się i stowarzyszania się, wolność sztuki i nauki, prawo do nauki, wolność wyboru zawodu i prawo do podejmowania pracy, wolność prowadzenia działalności gospodarczej, prawo własności, prawo do azylu, ochrona w przypadku usunięcia z terytorium państwa, wydalenia lub ekstradycji;
- Równość: równość wobec prawa, niedyskryminacja, różnorodność kulturowa, religijna i językowa, równość kobiet i mężczyzn, prawa dziecka, prawa osób w podeszłym wieku, integracja osób niepełnosprawnych;
- Solidarność: prawo pracowników do informacji i konsultacji w ramach przedsiębiorstwa, prawo do rokowań i działań zbiorowych, prawo dostępu do pośrednictwa pracy, ochrona w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy, należyte i sprawiedliwe warunki pracy, zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych w pracy, życie rodzinne i zawodowe, zabezpieczenie społeczne i pomoc społeczna, ochrona zdrowia, dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, ochrona środowiska, ochrona konsumentów;
- Prawa obywatelskie: prawo głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych, prawo do dobrej administracji, prawo dostępu do dokumentów, prawo zwracania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, prawo petycji, swoboda przemieszczania się i pobytu, opieka dyplomatyczna i konsularna;
- Wymiar sprawiedliwości: prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu, domniemanie niewinności i prawo do obrony, zasady legalności oraz proporcjonalności kar do czynów zabronionych pod groźbą kary, zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary.
Zgodnie z artykułem 9 ustęp 1 rozporządzenia ogólnego 2021/1060, obowiązkiem państwa członkowskiego oraz Komisji Europejskiej jest zapewnienie, że w procesie wdrażania funduszy europejskich szanowane będą prawa podstawowe oraz przestrzegana będzie Karta praw podstawowych UE. Dlatego, w procesie wdrażania FEM 2021-2027 stosowane są mechanizmy, które mają zapewnić zgodność programu (w tym projektów) z Kartą praw podstawowych UE oraz procedurą zgłaszania przypadków niezgodności w tym zakresie (tak działań instytucji, jak i beneficjentów) Komitetowi Monitorującemu FEM 2021-2027.
Skuteczne stosowanie i wdrażanie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (KPP)
W ramach Instytucji Zarządzających (IZ) i Instytucji Pośredniczących (IP) podejmowane są różnorodne działania mające na celu zapewnienie zgodności z Kartą praw podstawowych UE (KPP).
Powołanie Koordynatora ds. zasad równościowych i KPP
W IZ oraz IP wyznaczono koordynatorki, które są odpowiedzialne za monitorowanie i promowanie zasad równościowych oraz zgodności z KPP. Ich zadaniem jest zapewnienie, żeby wszystkie działania i projekty realizowane przez beneficjentów i instytucje były zgodne z tymi zasadami.
Koordynatorką ds. zasad równościowych i KPP z ramienia Instytucji Zarządzającej programem Fundusze Europejskie dla Mazowsza 2021-2027 jest Marta Lipczyńska, e-mail: kpp_kpon@mazovia.pl, tel. (22) 597 97 72
Czym jest Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych (KPON)?
Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych ma na celu poprawę sytuacji osób z niepełnosprawnościami, umożliwiając im pełne korzystanie z praw człowieka i podstawowych wolności na równi z innymi.
Przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 2006 roku, weszła w życie w 2008 roku. Polska ratyfikowała ją w 2012 roku. Konwencja uznaje dyskryminację ze względu na niepełnosprawność za pogwałcenie godności i wartości człowieka oraz podkreśla znaczenie samodzielności i niezależności osób z niepełnosprawnością.
Najważniejsze postanowienia KPON obejmują:
- Zakaz dyskryminacji i zapewnienie równości w korzystaniu z praw.
- Zapewnienie dostępności środowiska fizycznego, społecznego, gospodarczego i kulturalnego.
- Prawo do edukacji, pracy, ochrony zdrowia i życia rodzinnego.
- Ochronę przed torturami, nieludzkim traktowaniem oraz bezprawnym pozbawieniem wolności.
Państwa, które ratyfikowały konwencję, zobowiązane są do wdrożenia odpowiednich środków ustawodawczych i administracyjnych w celu realizacji jej postanowień oraz do regularnego składania sprawozdań z postępów w jej wdrażaniu.
Zapewnienie zgodności dofinansowanych projektów z KPP i KPON
Każdy projekt ubiegający się o dofinansowanie musi spełniać kryterium zgodności z KPP oraz KPON. Jest to weryfikowane na wszystkich etapach, od oceny wniosków, przez wdrażanie, aż po kontrolę przeprowadzaną na zakończenie realizacji projektu. Dzięki temu zapewnia się, że w projektach realizowanych z funduszy europejskich przestrzegane są zasady horyzontalne oraz zapisy KPP i KPON.
Umowy zawierane z beneficjentami zawierają klauzule zobowiązujące do przestrzegania zasad horyzontalnych UE, w tym KPP i KPON. Beneficjenci muszą więc działać zgodnie z tymi zasadami przez cały okres realizacji projektu.
Analiza przepisów KPP i KPON w zakresie wsparcia FEM 2021-2027
Uwzględniając treść dokumentu „Samoocena spełnienia warunku, skuteczne stosowanie i wdrażanie Karty Praw Podstawowych w Polsce” oraz specyfikę programu FEM 2021-2027, poniżej przedstawiono artykuły KPP, które szczególnie należy brać pod uwagę podczas realizacji programu i projektu finansowanego ze środków programu:
- Art. 7 – Poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego
- Art. 8 – Ochrona danych osobowych
- Art. 11 – Wolność wypowiedzi i informacji
- Art. 12 – Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się
- Art. 14 – Prawo do nauki
- Art. 15 – Wolność wyboru zawodu i prawo do podejmowania pracy
- Art. 16 – Wolność prowadzenia działalności gospodarczej
- Art. 17 – Prawo własności
- Art. 19 – Ochrona w przypadku usunięcia z terytorium państwa i ekstradycji
- Art. 20 – Równość wobec prawa
- Art. 21 – Niedyskryminacja
- Art. 22 – Różnorodność kulturowa, religijna i językowa
- Art. 23 – Równość kobiet i mężczyzn
- Art. 24 – Prawa dziecka
- Art. 25 – Prawa osób w podeszłym wieku
- Art. 26 – Integracja osób niepełnosprawnych
- Art. 28 – Prawo do rokowań i działań zbiorowych
- Art. 29 – Prawo dostępu do pośrednictwa pracy
- Art. 31 – Należyte i sprawiedliwe warunki pracy
- Art. 34 – Zabezpieczenie społeczne i pomoc społeczna
- Art. 35 – Ochrona zdrowia
- Art. 36 – Dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym
- Art. 37 – Ochrona środowiska
- Art. 41 – Prawo do dobrej administracji
- Art. 47 – Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu
Zgodnie z wymogami określonymi w załączniku nr 3 do Wytycznych dotyczących realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027, w dokumencie „Procedura służąca do włączania zapisów Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (KPON) do praktyki wdrażania programów”, poniżej przedstawiono konkretne artykuły KPON, które są istotne dla zakresu wsparcia FEM 2021-2027. Należy je szczególnie uwzględnić podczas wyboru i realizacji projektów, aby zapewnić ich przestrzeganie:
- Art. 5 – Równość i niedyskryminacja
- Art. 6 – Kobiety z niepełnosprawnościami
- Art. 7 – Dzieci z niepełnosprawnościami
- Art. 8 – Podnoszenie świadomości
- Art. 9 – Dostępność
- Art. 12 – Równość wobec prawa
- Art. 16 – Wolność od wykorzystywania, przemocy i nadużyć
- Art. 19 – Niezależne życie i włączenie w społeczność lokalną
- Art. 20 – Mobilność
- Art. 21 – Wolność wypowiadania się i wyrażania opinii oraz dostęp do informacji
- Art. 24 – Edukacja
- Art. 25 – Zdrowie
- Art. 26 – Rehabilitacja i habilitacja
- Art. 27 – Praca i zatrudnienie
- Art. 28 – Odpowiednie warunki życia i ochrona socjalna
- Art. 30 – Udział w życiu kulturalnym, rekreacji, wypoczynku i sporcie
WAŻNE! Zapisy KPP oraz zapisy KPON w całości powinny być przestrzegane podczas realizacji projektów w ramach programu FEM 2021-2027. Wskazane powyżej paragrafy mają zwrócić uwagę na najbardziej adekwatne zapisy KPP i KPON, ze względu na charakter wsparcia w FEM 2021-2027. Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie oraz Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych ogłaszając nabór mogą bardziej szczegółowo wskazać właściwe dla tego naboru art. KPP i KPON w dokumentacji naboru.
Procedura zgłaszania i rozpatrywania niezgodności z KPP/KPON
Istnieje formalna procedura umożliwiająca zgłaszanie i rozpatrywanie przypadków niezgodności projektów z KPP i KPON. Każde zgłoszenie jest analizowane, a roczna zbiorcza informacja o zgłoszeniach jest przygotowywana dla Komitetu Monitorującego program FEM 2021-2027. Dzięki tym działaniom można reagować na wszelkie nieprawidłowości.
Jak zgłosić podejrzenie niezgodności z KPP/KPON w ramach programu FEM 2021-2027?
Jeśli zauważysz niezgodność programu FEM 2021-2027 z zapisami KPP i/lub KPON na którymkolwiek etapie jego realizacji, możesz to zgłosić jako uczestnik projektu, ostateczny odbiorca lub beneficjent. Każdy, w tym również organizacje pozarządowe działające na rzecz dostępności lub równego traktowania, może poinformować odpowiednią instytucję lub beneficjenta o problemach, błędach lub nieprawidłowościach.
Twoje zgłoszenie może dotyczyć działań realizowanych w projekcie lub innych działań instytucji, takich jak wytworzone dokumenty, procedury czy wytyczne. Jeśli problem dotyczy działań beneficjenta, zgłoś to do Instytucji Zarządzającej (IZ), lub Instytucji Pośredniczącej (IP). Jeśli problem dotyczy działań IP, zgłoś to do IZ.
IZ dla programu FEM 2021-2027:
- Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie (Strona główna – Witryna Mazovia.pl)
Adres: ul. Jagiellońska 26, 03-719 Warszawa
Telefon: (22) 597 91 00
Godziny pracy: 8:00 – 16:00
Obsługa Klientów odbywa się od poniedziałku do piątku w godzinach 8:30-15:00
IP dla programu FEM 2021-2027:
- Wojewódzki Urząd Pracy w Warszawie (Strona główna | WORTAL)
Adres: ul. Chłodna 52, 00-872 Warszawa
Telefon: (22) 578 44 00
Obsługa Klientów odbywa się od poniedziałku do piątku w godzinach 8:00-15:00
- Mazowiecka Jednostka Programów Unijnych (Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych)
Adres: ul. Inflancka 4, 00-189 Warszawa
Kancelaria Ogólna
Telefon: (22) 542 20 00
Godziny pracy: 8:00 – 16:00
Główny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich
Infolinia: 801-101-101
Telefon: (22) 542 2799; (22) 542 2711
(22) 542 20 38
e-mail: pife.warszawa@mazowia.eu
Godziny pracy:
Poniedziałek: 8:00-18:00
Wtorek-piątek: 8:00 – 16:00
Skargę na IZ możesz złożyć do Rzecznika Funduszy Europejskich w Ministerstwie Funduszy i Polityki Regionalnej a skargę na IP, w Urzędzie Marszałkowskim. Możesz też zgłosić skargę do Rzecznika Praw Obywatelskich lub dochodzić swoich praw przed sądem.
Zgłoszenie możesz złożyć pisemnie, elektronicznie lub w innej formie jeśli wynika to ze szczególnych potrzeb komunikacyjnych zgłaszającego.
Zgłoszenie pisemne w wersji elektronicznej można wysłać za pośrednictwem:
- skrzynki e-mail: kpp_kpon@mazovia.pl
- platformy e-PUAP (/umwm/SkrytkaESP)
Zgłoszenie w wersji pisemnej tradycyjnej można wysłać pocztą/kurierem na adres korespondencyjny:
Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, ul. Jagiellońska 26, 03-719 Warszawa
lub dostarczyć je osobiście na dziennik podawczy UMWM w jednej z poniższych lokalizacji:
W siedzibach urzędu w Warszawie:
w punktach podawczych przy ul. Jagiellońskiej 26 lub ul. Skoczylasa 4,
od poniedziałku do piątku w godzinach: 8.30–15.00
W siedzibach delegatur:
Ciechanów, ul. Wodna 1;
Ostrołęka, ul. Piłsudskiego 38;
Piaseczno, ul. Puławska 38;
Płock, ul. Kolegialna 19;
Radom, ul. Kościuszki 5a;
Siedlce, ul. Wiszniewskiego 4;
Wołomin, ul. Miła 3;
Żyrardów, ul. 1 maja 17
Zgłoszenie może zostać wniesione osobiście w formie ustnej do protokołu pod adresem: ul. Brechta 7, pokój 309, od poniedziałku do piątku w godz. 8.30-15.00, po wcześniejszym umówieniu się z Koordynatorką ds. zasad równościowych i KPP (tel. 22 597 97 72, e-mail: kpp_kpon@mazovia.pl )
Istnieje możliwość wniesienia zgłoszenie w innej formie, jeśli wynika to ze szczególnych potrzeb komunikacyjnych zgłaszającego.
WAŻNE! Zgłaszając podejrzenie niezgodności z KPP/KPON, pamiętaj o podaniu tych informacji:
- Dane zgłaszającego:
- Imię i nazwisko lub nazwa instytucji.
- Adres e-mail lub adres stacjonarny/adres siedziby.
- Czy zgłaszający posiada interes faktyczny? Należy wykazać istnienie interesu faktycznego.
Interes faktyczny w prawie oznacza sytuację, w której ktoś jest zainteresowany wynikiem sprawy, ale nie ma podstawy prawnej, aby domagać się określonego działania od organu administracji. Innymi słowy, osoba ta nie może wskazać przepisu prawa, który dawałby jej prawo do żądania podjęcia konkretnych kroków. Np. mieszkańcy blokujący budowę spalarni śmieci w okolicy wykazują interes faktyczny. Są zainteresowani wynikiem sprawy, ponieważ obawiają się negatywnego wpływu spalarni na ich zdrowie i środowisko, ale mogą nie mieć bezpośredniej podstawy prawnej do zablokowania inwestycji.
- Beneficjent, którego dotyczy zgłoszenie:
- Nazwa beneficjenta lub instytucji, której dotyczy zgłoszenie.
- Tytuł projektu lub numer umowy/decyzji o dofinansowanie projektu.
- Wskaż naruszone prawa lub wolności KPP/KPON:
- Jakie prawa lub wolności KPP/KPON zostały naruszone przez projekt, beneficjenta lub instytucję (jeśli to możliwe, wskaż konkretne artykuły KPP/KPON).
- Opisz niezgodności:
- Szczegółowo opisz, na czym polegała niezgodność z KPP/KPON projektu lub działań beneficjenta lub instytucji.
Przekazanie powyższych informacji pomoże w dokładnym i skutecznym zgłoszeniu podejrzenia niezgodności z KPP/KPON.
Ważne dokumenty
Niżej wymienione dokumenty stanowią fundament dla wszystkich działań i projektów realizowanych w ramach funduszy europejskich, zapewniając przestrzeganie praw podstawowych i promowanie równości.
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej
• Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (KPP)
• Wytyczne dotyczące zapewnienia poszanowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej przy wdrażaniu europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych
• Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych (KPON)
• Wytyczne dotyczące realizacji zasad równościowych w ramach funduszy unijnych na lata 2021-2027
• Samoocena spełnienia warunku Skuteczne stosowanie i wdrażanie Karty praw podstawowych w Polsce
Zobacz także:
31 marca 2024 r. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich udostępniło przewodnik: „Stosowanie Karty Praw Podstawowych w toku wdrażania projektów finansowanych z funduszy UE”. Celem tego Przewodnika jest wsparcie osób z instytucji, które zajmują się wdrażaniem programów i projektów finansowanych z funduszy UE. Znajdą w nim wskazówki jak stosować KPP oraz jak dokonywać oceny przestrzegania KPP przez inne podmioty.
Ważne strony: